Năm nay ông Hồ Văn Chôn sắp  sửa bước qua tuổi 90, thế nhưng hàng ngày ông vẫn cần mẫn với công việc chế tác khèn bè. Công việc này gắn bó với ông từ thời trai trẻ tuổi 17, khởi nguồn từ tình yêu mãnh liệt đối với tiếng khèn bè. Ông yêu tiếng khèn bè từ lúc còn thơ bé, cứ mỗi mùa lễ hội ông lại theo bố tham gia biểu diễn. Vừa xem vừa học hỏi rồi tự mình tìm tòi, nghiên cứu và tập luyện, khả năng chơi khèn bè của ông ngày một tiến bộ. Với mong muốn tự mình làm nên chiếc khèn bè với âm thanh đúng theo sở thích, ông Chôn khăn gói sang nước bạn Lào tìm các nghệ nhân Vân Kiều, Pa Kô cao tuổi lành nghề để học hỏi. Không quản ngại khó khăn, Ông Chôn ngày đêm rèn luyện và ngày càng thành thạo việc chế tác khèn bè.

Nghệ nhân Hồ Chôn tham gia lớp truyền dạy kỹ năng biểu diễn nhạc cụ tại Nhà văn hóa xã Lìa

Công việc chế tác khèn bè là một công việc không hề đơn giản, đòi hỏi sự tỉ mỉ, kỳ công. Mỗi chiếc khèn bè của người Vân Kiều, Pa Kô có cấu trúc chính gồm 14 ống tre gắn kết với nhau và một cái lưỡi gà tạo âm thanh. Loại tre được lựa chọn làm khèn bè là tre A la, tức là một loại nứa ở tận rừng sâu. Tre A la được lựa chọn kỹ càng từng thân ống, sao cho đảm bảo yếu tố tre già, ống thẳng, săn chắc. Sau khi lấy từ rừng về sẽ được áp thẳng, buộc chặt rồi đem phơi nắng nhiệt độ cao. Sau đó tre tiếp tục được đem hơ trên bếp than cho đạt đến độ nóng vừa phải thì tiếp tục nắn lại một lần nữa cho thật thẳng. Lưỡi gà tạo âm gắn trên thân khèn bè được ông Chôn rèn dũa hoàn toàn bằng thủ công. Nguyên liệu chính là bạc cũ, hoặc đồng loại tốt. Sau quá trình nung lên than nóng nhiệt độ cao thì bạc cũ, hoặc đồng sẽ được dát thật mỏng bằng búa và đe sau đó gọt dũa đến độ mỏng dính, kích cỡ vừa vặn theo cấu trúc mỗi thân khèn. Tất cả những công đoạn này đều được ông Hồ Văn Chôn tự tay làm một cách cẩn trọng, bởi theo ông Chôn, để tiếng khèn đạt đến độ réo rắt, bay bổng, âm thanh trong trẻo thì công đoạn chọn ống tre và rèn dũa lưỡi gà là vô cùng quan trọng. Phải là người chơi khèn thành thạo, nhạy bén trong cảm nhận mỗi cung trầm bổng, phải “ hiểu” từng cung bậc cảm xúc khi tiếng khèn cất lên thì mới có thể làm ra cây khèn đạt đến độ “ nghệ” nhất.

Và cứ như thế, khèn bè gắn bó với cuộc đời ông Hồ Văn Chôn đã gần bảy mươi mùa rẫy. Vừa là người biểu diễn lại vừa là người chế tác, tiếng khèn của ông Chôn ngày càng trở nên độc đáo hơn, theo ông biểu diễn khắp các lễ hội ở quê mình cũng như giao lưu ở tỉnh bạn. Khèn do ông chế tác ngày càng được nhiều người biết đến, tìm đến tận bản để đặt mua. Với niềm đam mê đặc biệt với tiếng khèn bè, ông Hồ Văn Chôn gắn bó với việc chế tác nhạc cụ truyền thống này cho đến tận bây giờ, cho dù đã sắp bước vào tuổi 90. Trước đây, mỗi cây khèn cần 7 ngày để hoàn tất, thì bây giờ phải mất 13-15 ngày. Cho dù mắt có mờ, tay có yếu và chậm rãi hơn so với thời trẻ thế nhưng ông Chôn vẫn nhất quyết không bỏ nghề, ông nhận làm mới đồng thời sửa chữa khèn bè cho khách có nhu cầu. Cho đến nay, ông Hồ Văn Chôn không nhớ hết ông đã chế tác bao nhiêu chiếc khèn bè, những tác phẩm đó đã theo nhiều nghệ nhân đi biểu diễn khắp các vùng dân tộc thiểu số trên mọi miền đất nước.Để làm tốt công việc chế tác khèn bè đòi hỏi phải có đôi bàn tay khéo léo, đầu óc sáng tạo, đôi tai nhạy bén với từng âm thanh, có khả năng thổi khèn bè đạt tới mức điêu luyện, và hơn thế nữa đó là phải có một niềm đam mê đặc biệt. Chính vì thế, suốt mấy chục năm qua ở bản làng ông chưa có ai học được nghề này. Đến nay ông Hồ Văn Chôn trở thành nghệ nhân người Pa Kô duy nhất trên vùng cao Hướng Hóa còn có khả năng chế tác khèn bè. Với niềm đam mê dành cho nhạc cụ truyền thống, ông Hồ Văn Chôn còn chịu khó tự tìm tòi nghiên cứu, tự tập luyện để có thể chơi thành thạo các loại nhạc cụ khác của người Pa Kô, biểu diễn thành thạo các làn điệu dân ca, dân vũ trong lễ hội Cồng chiêng của người Pa Kô. Ngoài ra ông còn có khả năng chế tác nhạc cụ tù và và đàn môi.

Nghệ nhân Hồ Chôn hướng dẫn cho các đoàn viên thanh niên về nhạc cụ Khèn bè

Ông Chôn cho biết: “Khèn bè là loại nhạc cụ được sử dụng nhiều nhất trong đời sống của người Pa Kô. Trong lao động sản xuất, trong giao lưu gặp gỡ, hàn huyên tâm tình hay trong lễ hội. Hiện nay rất ít người biết làm nên cây khèn bè, ở đây còn mỗi mình tôi, nay tôi đã già rồi, tôi mong được các cấp quan tâm cho tôi dạy truyền nghề lại cho đời sau, kẻo mai này mất đi tiếng khèn bè người Vân Kiều, Pa Kô thì buồn lắm”...

Ông Hồ Văn Thứ, Phó chủ tịch UND xã Lìa cho biết: “Ông Hồ Văn Chôn là một trong những nghệ nhân cao tuổi ở xã Lìa còn biết sử dụng và chế tác nhạc cụ của người Pa Kô. Năm nay mặc dù tuổi đã cao nhưng ông vẫn tích cực tham gia câu lạc bộ Cồng chiêng của xã, tận tình chỉ bảo cho các thành viên khác, nhất là những người trẻ tuổi về các sử dụng nhạc cụ, đặc biệt là khèn bè. Sự đam mê nhạc cụ truyền thống của ông đã góp phần bảo tồn những giá trị độc đáo của văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn”.

T.H